Platon’un Hayatı ve Felsefesi
- İsmi konusunda değişik rivayetler var, bunların arasında en çok kabul edilen rivayet; genç yaşlarda sporla fazlasıyla haşır neşir olduğundan geniş omuzlara sahiptir ve güreş hocası omuzlarından ötürü yunanca’da geniş anlamına gelen Platon ismini ona vermiştir.
- Platon’un doğum ve ölüm tarihlerine dair farklı kaynaklarda birçok farklı bilgi bulunuyor, bunlara göre M.Ö. 424, 427 veya 428 yılında dünyaya gelmiştir.
- 20 yaşına kadar spor, sanat ve müzikle uğramıştır. Spor olarak güreşle daha fazla ilgilenmiştir.
- 37 yaşında İtalya ve Mısır’a gitmiştir. Bu gezilerinde özellikle felsefe, astronomi ve matematik alanında kendini geliştirmiştir.
- 40 yaşında Syrakuza gitmiş ve dönemin Syrakuza Tiranı tarafından köle edilmiştir fakat buradan kurtulmayı başarmış Atina’ya geri dönmüştür.
- M.Ö. 387 yılında Akademia Felsefe Okulunu açtı. Bu okul günümüzdeki üniversitelere örnek olmuş ve modern üniversitelerinde temelini atmıştır.
- Uzun yıllar Akademia’da öğretmenlik yapmıştır.
- M.Ö 347 veya 348 yıllarında hayatını kaybetmiştir.
İdealar ve fenomenler evreni
Değişmez bir gerçeklik arayışını bilginin doğuştan geldiği düşüncesiyle temellendirmiş ve her şeyi idealara göre şekillendirmiştir.
Ona göre iki ayrı evren vardır:
- İdealar Evreni
- Fenomenler Evreni
İDEALAR EVRENİ
- Varlıkların aslı bu dünyadır.
- İdealar akıllı kavranabilen değişmeyen, sonsuz, kusursuz, değişmeyen gerçek varlıklardır.
- Duyusal dünyanın tamamen dışındadır.
- İdeaların bilgisi zihinde doğuştan bulunur. Bu bilgilere episteme denir.
- Episteme bilgilere anımsama, hatırlama yoluyla ulaşılır.
FENOMENLER EVRENİ
- Duyumlanabilir olan bu dünya gerçek değildir.
- Gerçeğin bir kopyası, ideaların yansıması, taklididir.
- Duyular dünyasında olan her şey kusurlu ve sonludur.
Ahlak, devlet, sanat ANLAYIŞI
AHLAK
- İdeaların en üstünde ‘iyi ideası’ bulunur.
- İyi ideasına ulaşabilmek için erdemli, adil, doğru olmak gerekir.
DEVLET/SİYASET GÖRÜŞÜ
- Platon; devlet yönetimi hakkında, en önemli eserlerinden biri olan ‘Devlet’ kitabında pek çok öğüt ve bilgi vermiştir.
- Bu görüşlerden birisi ‘devletin yöneticileri filozof olmalıdır.’
- Filozof iyi ideasının bilgisine ulaşarak devleti bilgece yönetebilir ve en doğru yönetim böyle yapılabilir.
SANAT
- ‘Sanat, taklidin taklididir’ görüşündedir bunun sebebi ise sanatın fenomenler evrenini yansıttığını düşünmesidir.
- Platon’a göre; sanatçı fenomenleri değil ideaları yansıtmalı, eğer sanatçı bunu yaparsa gerçek sanatı yapmış olacaktır.
BİLGİ VE VARLIK
BİLGİ
- Platona göre bir şeyin bilgisini el etmek konusunda duyularımıza güvenmemeliyiz. Yani bir şeyin bilgisini elde etmede duygusallığı reddeder.
- Platona göre duyular aldatıcıdır ve bizi yanıltır.
- Bilgi felsefesinde gerçek ve sahte ayrımı vardır.
- Duygularla elde edilen bilgi bize gerçeği veremez.
- Duyularla elde edilen bilgiler bir yere kadar geçerlidir.
- Fenomenlere yönelik bilgiler gerçeği vermez.
- Gerçek bilgiye İdeaların bilgisiyle ulaşabiliriz.
- İdeaların bilgisini ‘Episteme’ olarak nitelendirmiştir Platon. Bu fikre ‘Ruhun ölümsüzlüğü’ ile ulaşmıştır Platon. Platona göre insan ruhu doğum ve ölümle idealar ve fenomenler evrenine gidip gelmektedir. Bu seferlerde ideaların dünyasında görülen her şey fenomenleri ışıltısında unutulmaktadır.
- Bilginin gerçek mahiyetini, özünü ve hakikatini tespit etmek anca idealara mümkündür.
VARLIK
- Varlık duyusal alanın dışındadır.
- Varlık felsefesinin temeli de idealara dayanır.
- İdealar evrenindekiler gerçek varlıklardır.
- Evrendeki her şeyin ilk örneği asıl varlıktır. Asla değişmezler. Madde cinsinden değildirler.
- Fenomenler ise sahte, kopya varlıklardır.
- Duyusal olana bağlı olan varlıklar gerçeğin birer kopyasıdır.
- Varlık değişmeden kalabilendir.
Mağara alegorisi:
- Bu benzetmeye göre insanlar, doğduktan sonra bir mağaraya zincirlenir ve kafalarını ise sadece karşıdaki duvarı görebilecekleri tarzda bağlarlar. Bu tutsaklar yaşadığı yeri gerçek dünya dışardan mağaranın içine gölgesi gelen nesneleri ise gerçek varlıklar olarak değerlendirirler. Bir gün tutsaklardan biri zincirlerinden kurtulup kaçar ve dışarda ki dünyayı görür gerçek dünyayı anlar, içerdeyken gördüğü gölgelerin gerçek olmadığının farkına varır. Geri döner ve diğerlerine bunları anlatır ama inanmazlar ve inandırmakta imkansızdır.
- Mağaraya zincirlenmiş insan: toplumun parçası olan bireyi
- Mağara: Toplumu
- Zincir: Toplum içerisinde insani sınırlayarak belli kalıplara girmeye zorlayan hukuki, dini ve ahlaki kuralları
- Gölgeler: Toplum tarafından belirlenen ve benimsenen doğruları sembolize etmektedir
Bölünmüş çizgi alegorisi:
Platon bu benzetmesinde bir çizgiyi ikiye böler, bir tarafı idealar diğer tarafı ise fenomenler evrenini temsil etmektedir. Daha sonra ayırdığı çizgiyide iki eş parçaya böler böylece 4 parça halinde bir şekil çizgi meydana gelmiş olur. Altta kalan iki bölüm sürekli değişebilen duyuların karanlık olan boyutunu yansıtırken, üstteki iki bölüm daha akılcı ve aydınlık olan boyutu yansıtır. En üstte idealar dünyası vardır. Bi altında matematiksel nesneler bulunur, idealar evreninin tam anlamıyla anlaşılması için bu bölüm vardır. 3. Bölümde ise ideaların gölgeleri bulunur. Son kısımda ise tamamen duyularla algılanan nesnelerin yansımaları bulunur, tamamen fenomenler evrenine benzetmiştir Platon burayı.
- Alan : Kesin, değişmez bilgidir. İdeaların alanıdır. Akılla kavaranabilir.
- Alan : Sayıların ve geometrik şekillerin alanıdır. Akıl yürütmeyle kavranabilir.
- Alan : Canlı varlıklar, bitkiler, insan yapımı nesneler, doğa ve sanat alanı yer alır. Bunlara ilişkin bilgi sadece inandığımız kadar yani görünen kadardır.
- Alan : İmgeler, yansımalar, yer alır. Bunlara ilişkin bilgi ise, burada bulunan kavramların çoğu metafizik kavramlar olacağı için sadece tahmin düzeyindedir.
Platon’un eserleri:
- Gençlik Dönemi Eserleri: Savunma, Kriton, İon, Lakhes, Kharmides, Euthyphron, Lysis ve Devlet’in 1. kitabı
- Geçiş Dönemi Eserleri: Protagoras, Gorgias, Menon, Euthydemos ve Kratylos
- Olgunluk Dönemi Eserleri: Symposium, Phaidon, Devlet ve Phaedrus
- Yaşlılık Dönemi Eserleri: Theaetetos, Parmenides, Sophist, Devlet Adamı, Philebos, Timaios
Platon’un bilim tarihi ve felsefesine katkıları:
Platon, dünyada üniversite seviyesinde ilk öğrenim kurumlarından olan akademiyi kurarak eğitim ve bilimde ilerleme için çok önemli bir adım atmıştır. Akademi, şu an ki üniversitelere rol model olmuş ve birçok özelliğini ondan almıştır.
Tarihe birçok düşünür ve önemli kişiler kazandırmıştır. Matematik, geometri astronomi ve bunun gibi birçok bilimin gelişimine yardımcı olmuştur. Astronomi alanında çalışmaları Eudoxusa ilham olmuş ve bilimsel teoriyi kurmuştur.
Tarihin ilk öğrenim kurumlarından olan Akademia’ya ayrıca değinmemiz gerecektir.
Akademia matematiksel ve akılcı bir düşünceyle temellendirilmiştir. Hata Akademia’nın girişine 2 yazı yerleştirilmiştir. Bunlar;
- ‘Matematik bilmeyen giremez.’
- ‘Geometri bilmeyen giremez.’ Cümleleridir.
Ontoloji, metafizik, epistemoloji, etik, estetik ve politika arasında ortak bir bağ kurarak gerçeğe ulaşmaya çalıştığı felsefesi, düşünce tarihinin en temel kavramlarını üretmiş, başka felsefi düşüncelerin üretilmesine zemin hazırlamıştır.
